Tại sao lạm phát tăng thì lãi suất tăng? Quan hệ lạm phát và lãi suất

Lạm phát và lãi suất là gì?

Lạm phát là gì?

Lạm phát là tình trạng mất giá trị của đồng tiền, khiến người dân phải trả nhiều tiền hơn để mua cùng một món hàng. Biểu hiện của lạm phát là sự tăng mức giá chung của hàng hóa và dịch vụ theo thời gian.

Ví dụ: Năm 2020, với 50.000đ, bạn có thể mua được 1kg cam. Đến năm 2024, với cùng số tiền đó, bạn chỉ còn mua được khoảng 700g cam. Đây chính là biểu hiện của lạm phát - đồng tiền bị mất giá.

Tại Việt Nam, chỉ số giá tiêu dùng CPI được sử dụng để đo lường lạm phát. CPI được Tổng cục Thống kê (GSO) công bố hàng tháng, phản ánh mức độ biến động giá cả của rổ hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng thiết yếu.

>> Xem thêm: Tỷ lệ lạm phát Việt Nam qua các năm? Nguyên nhân và ảnh hưởng hiện nay

Lãi suất là gì?

Lãi suất là cái giá phải trả khi vay tiền, hoặc khoản thu nhập nhận được khi cho vay tiền. Nói cách khác, lãi suất chính là chi phí của việc sử dụng tiền.

Ví dụ: Khi bạn gửi tiết kiệm 100 triệu đồng với lãi suất 5%/năm, sau 1 năm bạn sẽ nhận được 5 triệu đồng tiền lãi. Ngược lại, nếu bạn vay 100 triệu đồng với lãi suất 8%/năm, bạn sẽ phải trả thêm 8 triệu đồng cho ngân hàng.

Căn cứ vào giá trị thực của tiền lãi, lãi suất được phân thành:

• Lãi suất danh nghĩa (Nominal Interest Rate): Là lãi suất được ghi rõ trong hợp đồng tín dụng hoặc công bố bởi ngân hàng. Đây là mức lãi suất "trên giấy tờ", chưa tính đến yếu tố lạm phát.
• Lãi suất thực (Real Interest Rate): Là lãi suất sau khi đã trừ đi tỷ lệ lạm phát, phản ánh giá trị thực tế mà bạn nhận được hoặc phải trả.

Ví dụ: Bạn gửi tiết kiệm với lãi suất danh nghĩa 6%/năm, trong khi lạm phát là 4%/năm. Lãi suất thực mà bạn nhận được chỉ là 2%/năm (6% - 4% = 2%).

Lạm phát và lãi suất là 2 yếu tố vĩ mô quan trọng

Tại sao lạm phát tăng thì lãi suất tăng?

Mục tiêu chính của Ngân hàng Nhà nước (NHNN) và các ngân hàng trung ương trên thế giới là kiểm soát lạm phát ở mức hợp lý, từ đó tạo điều kiện cho nền kinh tế tăng trưởng bền vững. Lãi suất là công cụ quan trọng nhất trong bộ công cụ chính sách tiền tệ.

Cơ chế tác động của việc tăng lãi suất

Khi lạm phát tăng cao, NHNN sẽ tăng lãi suất điều hành. Điều này tạo ra chuỗi phản ứng sau:

1. Tăng hấp dẫn kênh tiết kiệm

Với lãi suất cao hơn, người dân có xu hướng gửi tiền vào ngân hàng nhiều hơn thay vì tiêu dùng hoặc đầu tư vào các kênh khác. Điều này giúp thu hút lượng tiền từ lưu thông về ngân hàng.

Ví dụ: Năm 2022, khi lạm phát Việt Nam tăng lên 4,3%, NHNN đã điều chỉnh tăng lãi suất điều hành. Các ngân hàng thương mại đồng loạt tăng lãi suất tiết kiệm lên 8-9%/năm cho kỳ hạn 12 tháng, thu hút mạnh dòng tiền gửi.

2. Giảm tiêu dùng và đầu tư

Lãi suất vay tăng khiến chi phí đi vay cao hơn, dẫn đến:

• Người dân giảm vay tiêu dùng (mua nhà, ô tô, hàng hóa cao cấp)
• Doanh nghiệp cân nhắc kỹ hơn trước khi vay vốn mở rộng sản xuất
• Tổng cầu trong nền kinh tế giảm, làm giảm áp lực tăng giá

3. Giảm lượng tiền lưu thông

Khi tiền gửi tăng và cho vay giảm, lượng tiền lưu thông trong nền kinh tế sẽ thu hẹp. Theo quy luật cung cầu: khi lượng tiền giảm nhưng hàng hóa không đổi, giá cả sẽ có xu hướng ổn định hoặc giảm nhẹ.

4. Tác động đến thị trường tài chính

Lãi suất tăng làm giảm giá trị của trái phiếu và cổ phiếu hiện có, đồng thời thu hút vốn đầu tư nước ngoài vào kênh tiền gửi. Điều này có thể làm tăng giá trị đồng nội tệ, tác động đến xuất nhập khẩu.

Khi nào NHNN giảm lãi suất?

Ngược lại, khi lạm phát giảm xuống mức thấp hoặc nền kinh tế đối mặt với nguy cơ suy thoái, NHNN sẽ giảm lãi suất để:

• Khuyến khích vay vốn và đầu tư
• Kích thích tiêu dùng
• Tăng lượng tiền lưu thông, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế

Ví dụ: Trong giai đoạn COVID-19 (2020-2021), NHNN đã liên tục giảm lãi suất điều hành để hỗ trợ doanh nghiệp và người dân vượt qua khó khăn.

Lạm phát và lãi suất ảnh hưởng lớn đến toàn bộ nền kinh tế

Mối quan hệ giữa lạm phát và lãi suất

Mối quan hệ giữa lạm phát và lãi suất được thể hiện rõ qua công thức tính lãi suất thực:

Dựa vào công thức này, bạn có thể thấy được 3 trường hợp điển hình:

Trường hợp 1: Lạm phát > Lãi suất danh nghĩa

Khi tỷ lệ lạm phát cao hơn lãi suất danh nghĩa, lãi suất thực sẽ là số âm.

Ví dụ thực tế: Năm 2023, bạn gửi tiết kiệm với lãi suất 5%/năm, nhưng lạm phát trong năm đó là 6%. Lãi suất thực = 5% - 6% = -1%. Điều này có nghĩa là dù có nhận lãi, nhưng giá trị thực tế của số tiền bạn nhận lại đã giảm so với đầu năm.

Trong tình huống này, gửi tiết kiệm không phải là lựa chọn tối ưu vì tiền của bạn đang bị "ăn mòn" bởi lạm phát.

Trường hợp 2: Lạm phát = Lãi suất danh nghĩa

Khi lạm phát bằng lãi suất danh nghĩa, lãi suất thực = 0. Điều này có nghĩa là giá trị thực tế của tiền bạn không tăng cũng không giảm.

Ví dụ: Bạn gửi tiết kiệm lãi suất 4%/năm, lạm phát cũng là 4%/năm. Số tiền bạn nhận về cuối kỳ có sức mua tương đương với số tiền gửi ban đầu.

Trường hợp 3: Lạm phát < Lãi suất danh nghĩa

Đây là tình huống lý tưởng khi lãi suất danh nghĩa cao hơn lạm phát, lãi suất thực là số dương.

Ví dụ: Năm 2024, bạn gửi tiết kiệm với lãi suất 6%/năm, trong khi lạm phát chỉ 3,5%/năm. Lãi suất thực = 6% - 3,5% = 2,5%. Số tiền của bạn không chỉ tăng về mặt số lượng mà còn tăng về giá trị thực tế.

Đây là kịch bản mà các ngân hàng trung ương hướng tới - duy trì lãi suất cao hơn lạm phát một cách hợp lý để vừa kiểm soát giá cả, vừa khuyến khích tiết kiệm và đầu tư an toàn.

Tổng kết về mối quan hệ

Thông qua việc điều hành lãi suất, NHNN có thể đạt được mục tiêu kép: kiểm soát lạm phát và duy trì tăng trưởng kinh tế ổn định.

>> Xem thêm: Lạm phát nên đầu tư gì?

Lãi suất và lạm phát có mối quan hệ ngược chiều nhau

Câu hỏi thường gặp

Tại sao phải tăng lãi suất để kiềm chế lạm phát?

Khi lạm phát tăng cao, Ngân hàng Nhà nước thường tăng lãi suất điều hành nhằm thu hút người dân gửi tiền vào ngân hàng nhiều hơn. Từ đó giảm lượng tiền lưu thông trong nền kinh tế và duy trì giá trị đồng tiền ở mức ổn định.

Cơ chế này hoạt động dựa trên nguyên tắc: khi lượng tiền lưu thông giảm, áp lực tăng giá hàng hóa cũng giảm theo. Đồng thời, chi phí vay tăng giúp hạn chế đầu cơ và tiêu dùng quá mức.

Khi lạm phát tăng thì lãi suất tiền gửi kỳ hạn tại các ngân hàng thương mại sẽ như thế nào?

Khi lạm phát tăng, lãi suất tiền gửi kỳ hạn tại các ngân hàng thương mại thường sẽ tăng theo.

Lý do: Các ngân hàng cần tăng lãi suất để thu hút nguồn vốn huy động, đáp ứng chính sách tiền tệ của NHNN và duy trì tính cạnh tranh. Người gửi tiền cũng kỳ vọng lãi suất cao hơn để bù đắp sức mua bị giảm do lạm phát.

Ví dụ: Quý I/2025, khi lạm phát có dấu hiệu tăng nhẹ, nhiều ngân hàng đã điều chỉnh tăng lãi suất tiết kiệm kỳ hạn 12 tháng lên mức 4,8% - 5,3%/năm.

Khi lạm phát tăng thì lãi suất danh nghĩa như thế nào?

Khi lạm phát tăng, lãi suất danh nghĩa thường tăng theo để bù đắp cho mức tăng của giá cả, nhằm duy trì lãi suất thực ở mức dương hoặc ít nhất là không quá âm.

Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến:

• Quyết định tiết kiệm của người dân
• Chi phí vay vốn của doanh nghiệp
• Hoạt động đầu tư và các chỉ tiêu kinh tế vĩ mô

Nếu lãi suất danh nghĩa không tăng tương xứng với lạm phát, người gửi tiền sẽ chịu thiệt vì giá trị thực của tiền lãi bị giảm sút.

Tăng lãi suất giúp thu hút người dân gửi tiền vào ngân hàng nhiều hơn

Trên đây là giải đáp chi tiết cho câu hỏi tại sao lạm phát tăng thì lãi suất tăng. Việc tăng lãi suất giúp kiểm soát lượng tiền lưu thông trên thị trường, từ đó hỗ trợ NHNN trong công tác kiểm soát lạm phát. Bạn hãy theo dõi Tikop thường xuyên để cập nhật thêm những kiến thức tài chính và đầu tư hữu ích nhé!